Lý Tự Trọng tên thật là Lê Văn Trọng (1914-1931)
là một trong những nhà cách mạng trẻ tuổi nhất của Việt Nam.
Lý Tự Trọng quê ở xã Thạch Minh,
huyện Thạch Hà, tỉnh Hà Tĩnh nhưng lại sinh ra tại tỉnh NaKha – Thái Lan. Năm
1923, chỉ mới 10 tuổi, Lý Tự Trọng được sang Trung Quốc học tập, học giỏi, nói
thạo tiếng Hán và tiếng Anh. Anh hoạt động trong Hội Thanh niên Cách mạng đồng
chí. Năm 1929, Lý Tự Trọng về nước hoạt động với nhiệm vụ thành lập đoàn Thanh niên
Cộng sản Hồ Chí Minh và làm liên lạc cho xứ uỷ Nam Kì với Đảng Cộng sản Việt
Nam.
Ngày 9 tháng 2 năm 1931, trong buổi mít tinh kỉ niệm một năm cuộc khởi nghĩa
Yên Bái tổ chức tại Sài Gòn, khi mật thám đến đàn áp, Lý Tự Trọng đã bắn chết
thanh tra mật thám Legrant, anh bị bắt và kết án tử hình.
Lúc ra tòa xét xử. Người thanh niên 17 tuổi ấy đã lấy vành móng ngựa để làm
diễn đàn lên án ách thống trị thực dân, kêu gọi nhân dân đứng dậy đấu tranh.
Luật sư bào chữa cho anh xin tòa mở lượng khoan hồng vì anh chưa đến tuổi thành
niên, đã hành động không có suy nghĩ. Lý Tự Trọng nói:
“Tôi hành động không phải là không suy nghĩ. Tôi hiểu việc tôi làm. Tôi
làm vì mục đích cách mạng. Tôi chưa đến tuổi thành niên thật, nhưng tôi đủ trí
khôn để hiểu rằng con đường của thanh niên chỉ có thể là con đường cách mạng và
không thể là con đường nào khác. Tôi tin rằng nếu các ông suy nghĩ kĩ thì các
ông cũng cần phải giải phóng dân tộc, giải phóng những người cần lao như tôi
Chánh án tuyên án xử tử anh, Lý
Tự Trọng vẫn bình tĩnh. Khi được hỏi anh có ăn năn gì không, anh đứng trước
vành móng ngựa, mặt thẳng phía trước chỉ nói một câu: “Không ăn năn gì
cả!”
Lý Tự Trọng sống những ngày cuối cùng của cuộc đời mình trong xà lim án chém
khám lớn Sài Gòn. Mọi chi tiết về người tù án chém “Trọng con” được
gác ngục, chủ khám truyền ra ngoài với một lòng cung kính, khâm phục: “Ông
nhỏ ngày nào cũng tập thể dục! Nhìn ông nhỏ sống không ai tưởng tượng được là
người đợi đến ngày lên máy chém”.
Những án chém đế quốc thường để hàng năm mới đem ra xử. Riêng vụ “Trọng
con”, một vụ án “đổ nhiều mực” của báo chí thời đó, chưa được 6 tháng
đã xử.
Bà Angđơrê Viôlít đã viết về giờ phút cuối cùng của Lý Tự Trọng: “Ngày
21/11/1931 thì Huy (tức là Trọng) bị đem xử tử. Sài Gòn hết sức xúc động. Hôm
ấy phải ra lệnh thiết quân luật. Từ khám lớn vang ra ngoài đuờng phố, tiếng la
hét của tù chính trị. Tiếng thét từ lồng ngực và từ trái tim của họ đã đi theo
Huy ra trường chém. Phải điều quân đội và lính cứu hỏa để phun nước đàn áp họ.
Trong những tường giam của khám lớn đã xảy ra những chuyện như thế. Trước máy
chém, Huy định diễn thuyết, song hai tên sen đầm nhảy xô đến không cho anh nói.
Người ta chỉ nghe thấy tiếng anh kêu ‘Việt Nam! Việt Nam!’. Huy cũng
như Phạm Hồng Thái, cũng như nhiều người khác, là những anh hùng của nền độc
lập Việt Nam”.
Lý Tự Trọng trước khi lên máy chém mấy lần gọi “Việt Nam” và đã
hát nhiều lần bài “Quốc tế ca”.